Hava Seyrüsefer Hizmetleri Ekonomisi El Kitabı – Doc 9161/ (Orijinal İngilizce PDF Dosya)

Hava Seyrüsefer Hizmetleri Ekonomisi El Kitabı – Doc 9161/ (Türkçe PDF Dosya)

Belgenin Temel Konuları:

1. ICAO Ücret Politikaları ve Devletlerin Sorumlulukları:
   • Chicago Sözleşmesi’nin 15. maddesi temel alınarak, devletlerin havalimanları ve seyrüsefer hizmetleri için uygulayacağı ücretlerin ayrımcılık yapmadan, maliyet temelli ve şeffaf olması gerektiği belirtilir.
   • Hizmet sağlayıcı kurumların (ANSP) maliyetlerini, kullanıcılar (havayolları) üzerinden adil şekilde geri kazanması gerektiği vurgulanır.
2. Hizmet Sağlayıcıların Yönetimi:
   • Hava seyrüsefer hizmetlerini sunan kurumların mülkiyeti, kontrolü ve yönetişimi ile ilgili çeşitli modeller açıklanır (kamusal, özel, özerk yapı vb.).
   • Kurumsal yönetişim, verimlilik ve performans yönetimi konularında öneriler sunulur.
3. Uluslararası İş Birliği:
   • Çok uluslu hava seyrüsefer tesisleri, ortak tahsilat sistemleri ve bölgesel hizmet anlaşmaları gibi iş birliği mekanizmaları tanımlanır.
4. Ekonomik ve Mali Yönetim:
   • Hava seyrüsefer hizmetlerinin maliyet yapısı, performans göstergeleri, kaynak tahsisi ve verimlilik ilkeleriyle nasıl yönetilmesi gerektiği anlatılır.
5. Ücretlendirme Süreci:
   • Hizmet maliyetlerinin belirlenmesi, dağıtımı, bireysel ücretlerin oluşturulması ve tahsilat yöntemleri açıklanır.
   • CNS/ATM sistemleri gibi yeni teknolojilere ilişkin maliyet geri kazanımı yöntemleri de ele alınır.
6. Altyapı Finansmanı:
   • Yeni yatırımların finansman modelleri, ön finansman uygulamaları, kamu-özel işbirliği gibi seçenekler detaylandırılır.

Ekler:

• Belge sonundaki ekler bölümünde, hizmet düzeyi anlaşması (SLA) şablonları, meteorolojik hizmetler için maliyet hesaplama rehberi ve finansman hesaplamalarına dair örnekler gibi uygulamaya dönük araçlar da sunulmuştur.

---

Adil Bir Finansman için Uluslararası Haklar / Meteorolojik Hizmetlerin Mali Geri Kazanımı

Türkiye’de Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), paydaş kurumlar olan Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) kurumlarına kıyasla, sivil havacılığa verdiği hizmetlerin karşılığında yaptığı harcamaları uluslararası ilkelere uygun şekilde geri alamamaktadır. Bu durum, hem hizmet sağlayan kamu kuruluşunun mali sürdürülebilirliğini zorlamakta, hem de uluslararası havacılık politikalarıyla çelişmektedir.

Oysa ki, Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) tarafından yayımlanan Hava Seyrüsefer Hizmetleri Ekonomisi El Kitabı (Doc 9161), meteorolojik hizmetler dahil olmak üzere tüm hava seyrüsefer hizmetlerinin maliyetlerinin “kullanıcıdan faydalanan öder” ilkesi doğrultusunda karşılanması gerektiğini açıkça belirtmektedir.

ICAO’nun Belirlediği Temel İlkeler

ICAO, Chicago Sözleşmesi’nin 15. maddesine dayanarak, taraf devletlere şu yükümlülükleri getirir:

• Tüm hava seyrüsefer hizmetlerinin kullanımına yönelik ücretlerin ayrım gözetmeden, şeffaf ve maliyet temelli olması gerekir.
• Devletler, hava seyrüsefer hizmetlerini sunan kurumların (ANSP) harcamalarını kapsayıcı şekilde geri kazanabilmesi için gerekli yasal ve idari altyapıyı kurmakla yükümlüdür.
• Ücretlerin belirlenmesinde; meteorolojik hizmetler dahil olmak üzere hava seyrüsefer sistemlerinin işletme, bakım, yönetim ve sermaye giderlerinin tamamı dikkate alınmalıdır.

Meteorolojik Hizmetlerin Önemi ve Finansal Karşılığı

ICAO’nun tanımıyla, hava seyrüsefer hizmetleri; hava trafik yönetimi (ATM), haberleşme, seyrüsefer ve gözetim sistemleri (CNS), hava seyrüseferi için meteorolojik hizmetler (MET), arama-kurtarma ve havacılık bilgi hizmetlerini kapsar. Dolayısıyla, MGM tarafından sağlanan meteorolojik hizmetler, bu çerçevede kritik bir hava seyrüsefer hizmeti olarak kabul edilmektedir.

Doc 9161 ve Doc 9082’ye göre:

• Meteorolojik hizmetler için özerk, açık ve ayrı muhasebeleştirilmiş maliyet hesaplamaları yapılmalı,
• Hizmetin kullanıcıları (havayolu işletmeleri, havaalanı işletmeleri vb.) bu maliyetlere orantılı olarak katılmalı,
• Hizmetlerin bedeli, şeffaf bir şekilde belirlenmeli ve kullanıcılardan doğrudan tahsil edilmelidir.

Ülkemizdeki Durum ve Tavsiyeler

Türkiye’de MGM, havaalanlarında sivil havacılık operasyonlarının yürütülebilmesi için Eurocontrol tarafından zorunlu tutulan meteorolojik verileri sağlamakta, ancak sunduğu bu hayati hizmetler için harcadığı kaynakların karşılığını, uluslararası ilkelere uygun şekilde geri alamamaktadır. Bu durum yazının sonunda paylaşılan tabloda açıkça görülmektedir.

Yapılması gerekenler:

1. ICAO rehberliği esas alınarak, MGM’nin sunduğu hizmetlerin finansmanı için şeffaf ve maliyet temelli bir ücretlendirme mekanizması oluşturulmalıdır.
2. Hizmet seviyesine dair sözleşmeler (SLA – Service Level Agreement) çerçevesinde, hizmetin tanımı, kapsamı, maliyeti ve ödeme yöntemleri netleştirilmelidir.
3. MGM ’ye ödenmesi gereken ücretler, hizmetten doğrudan fayda sağlayan kullanıcılarca karşılanmalı ve bu ödemeler DHMİ veya SHGM kurumlarına olan ödemeler gibi olarak adil bir dağılım sağlanmalıdır.

ICAO’nun uluslararası kabul görmüş politika ve ilkeleri, Türkiye’de meteorolojik hizmetlerin finansmanında yaşanan adaletsizliğin giderilmesi için açık bir çerçeve sunmaktadır. Bu ilkeler ışığında hareket edilmesi, sadece Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün hakkını teslim etmekle kalmaz; aynı zamanda Türkiye’nin uluslararası yükümlülüklerine uygun bir havacılık yönetimi sergilemesine de katkı sağlar.

---

Meteoroloji Genel Müdürlüğünün Maruz Bırakıldığı “Yanlış Uygulamalar“

Aşağıda “Hava Seyrüsefer Hizmetleri Ekonomisi El Kitabı/ Doc 9161” ‘in Ek 2 bölümünde 162. ve 164. sayfalarındaki madde 6 ve madde 10‘uncu kısımlarından anlaşıldığı üzere, örneğin; havaalanlarındaki meteoroloji ofislerinde sivil havacılık sektörüne verilen hizmetler “%100 havacılık kullanımı için olan maliyetler” statüsünde yer almaktadır. Yani sivil havacılık sektörüne verilen meteorolojik hizmetler, maliyetlerin geri kazanımı prensibine göre %100 olarak fatura edilebilen ve geri kazanımı sağlanabilen maliyetler statüsündedir.

Ancak ülkemizde sivil havacılık sektörüne ait yasal düzenlemeler, paylaşılan dokümanlardaki sınırları çizilen argümanlara göre yapılmamaktadır. Yukarıda havacılık gereksinimlerini karşılamaya yönelik MET(meteorolojik) maliyetlerinden bir kısmı paylaşılmış olup, Eurocontrol ‘e fatura edilen maliyetler kapsamında bu maliyetlerin, örneğin; havalimanı meteoroloji ofislerinde gerçekleştirilen faaliyetlerin %100 geri kazanılması gereken maliyetler, kapsamında olması gerektiği belirtilmesine rağmen gerekli yasal düzenlemeler yapılmadığı için tam olarak geri alınamamaktadır.

Aşağıdaki tabloda, üç ayrı kurum için sivil havacılık faaliyetlerinin yürütülmesi kapsamında yapılan harcamalara ilişkin maliyetlerin karşılanma düzeyine göre; 1. grup (tamamı karşılananlar), 2. grup (kısmen karşılananlar) ve 3. grup (karşılanmayanlar) şeklinde bir sınıflandırma yapılmıştır. Bu sınıflandırma Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) için de yapılmış olmasına rağmen, MGM bünyesinde hiçbir birim, meslek grubu ya da personel, 1. gruba yani tamamı karşılanan maliyetler kategorisine alınmamıştır. Dolayısı ile 1. gruptaki belirtilen oranlarda havacılık tazminatı hiç bir MGM personeline verilmemektedir. Oysa Eurocontrol düzenlemeleri kapsamında, sivil havacılığa yönelik olarak verilen bazı meteorolojik hizmetlerin mali geri kazanımının %100 oranında mümkün olduğu açıkça belirtilmiştir. Yukarıdaki belgelerde de ifade edildiği üzere, örneğin havalimanı meteoroloji ofislerinde sunulan hizmetler ve burada görev yapan meteoroloji personelinin çalışmaları doğrudan sivil havacılık sektörüne yönelik olup, bu personellerin verdiği hizmetlerin 1. grup (tamamı karşılanan maliyetler) kapsamında olduğu aşikârdır. Buna rağmen, ne bu havalimanlarında görev yapan meteoroloji uzmanları ne de MGM bünyesindeki sivil havacılık sektörüne hizmet eden diğer personeller bu kapsama dahil edilmemiştir. Halbuki sivil havacılığa hizmet veren DHMİ ve SHGM gibi kurumlarda bu oranlardan faydalanacak birimler ve meslek grupları belirlenmiş; personel lehine yüksek tazminat oranları ve tutarları, aşağıdaki tabloda da görülebileceği üzere, uygulamaya geçirilmiştir. Bu durum, meteoroloji personeline yönelik çok ciddi bir adaletsizliğin ve hak kaybının açık bir göstergesidir.

Sonuç olarak, sivil havacılık sektörüyle ilgili yasal düzenlemeler yapılırken Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) göz ardı edilerek yalnızca DHMİ ve SHGM personellerine yönelik özel hükümler getirilmiş olup, yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, MGM personellerinin çok ciddi bir maaş adaletsizliğine maruz bırakılmasına yol açılmıştır. Bu nedenle, oluşan mağduriyetin giderilmesi ve MGM personeline ödenmesi gereken ücretlerin Eurocontrol esaslarına göre olmasını sağlamak amacıyla, ilgili bakanlıklar, kurum yetkilileri ve sendikaların iş birliğiyle mevcut mevzuatta gerekli düzenlemeleri ivedilikle yapmaları büyük önem taşımaktadır. Atılacak adımlarda yaşanılacak her gecikme, ülkemizin hak ettiği kaynakları geri kazanamamasına, bu durum hem kamu maliyesinde kaynak erozyonuna hem de ücretlendirme politikalarında adaletsizliklerin derinleşmesine neden olmaktadır.